آواز بیات ترک از ایران‌الدوله هلن

آواز بیات ترک(؟) و شکسته
قسمت اول و دوم کامل
صفحات هیزمسترزویس
تار: یحیی زرپنجه (شاید)
شعر: نخست فروغی بسطامی سپس مسیح کاشانی
تاریخ ضبط: زمستان سال ۱۳۰۶ در تهران
صدا بردار: آرتور جیمز تواین
شماره صفحه: AX693
* تصویر منسوب به ایران خانم می‌باشد

زنده‌یاد اشرف‌السادات حسینی با نام هنری ایران‌الدوله هلن (ایران خانم هلنی)، خواننده برجسته موسیقی سنتی ایرانی بود. وی از اولین خوانندگان زنی بود که صدایش ضبط شد و اولین بانوی آموزش دهنده ردیف موسیقی ایرانی بود. ایشان اولین آموزش ردیف بانوان را در اوایل دهه ۲۰ به ضبط رساند. از زنده‌یاد ایران خانم هلنی صفحاتی متعددی به ضبط رسیده است که متاسفانه بیشتر آنان به دلیل وجود خش‌های زیاد قابل پخش نیستند. وی دارای صدایی رسا و تحریر‌های زیبا بود، تنها اطلاعاتی که از ایشان به جا مانده زندگینامه‌ای به قلم جلال لولیایی است. در این زندگینامه آورده شده که زنده‌یاد ایران‌الدوله هلن متولد یکم مهر‌ماه ۱۲۸۲، فرزند آقا سید مهدی خان جواهرفروش است.
ایشان در فرانسه درس موسیقی خواندند و پس از بازگشت به ایران تحت تعلیم عزیزان موسی معروفی، کلنل وزیری، درویش‌خان و عارف قزوینی درآمدند. ایشان به کشورهای مختلفی سفر کرده و پیانو و تار را خوب می‌نواختند و دوستی نزدیکی با ابوالحسن خان صبا، یحیی خان زرین‌پنجه، قمرالملوک وزیری، ملوک ضرابی، صادق هدایت، جلال آل احمد، رهی معیری، نیما یوشیج، روح‌انگیز و سیمین دانشور داشتند. وی به درخواست رضا‌خان و به اجبار چهل صفحه آواز در فرنگ و ایران پر‌کرده‌اند. در این زندگینامه گفته می‌شود که صدایشان را خاموش و به زندگی‌اشان در جوانی پایان دادند و او را غریبانه و تنها دفن کردند. بنده اطلاعات دیگری را درباره این بانوی برجسته پیدا نکردم و صحت اطلاعات این زندگینامه را به دلیل عدم ارتباط با نویسنده رد و یا تایید نمی‌کنم و این را وظیفه خود دانستم تا آنچه که پیدا کرده‌ام را برای شما عزیزان قرار بدهم. گرچه زنده‌یاد ایران‌الدوله هلن مانند دیگر خوانندگان هم‌دوره خود شهرت زیادی به‌دست نیاورد که آن‌هم می‌تواند دلایلی داشته باشد که آشکار نیست ولی آنچه که از صدای ایشان پیداست خواننده و هنرمندی برجسته بودند. یاد ایشان گرامی باد، ارادتمند شما، مهربان.
━━━━━━━━━━━━━━
ویدیوهای مرتبط:
• ایران‌الدوله هلن – ماهور
• مادام پری آقابابوف – باز جای شکرش باقی
• بانو الهه – شادی
━━━━━━━━━━━━━━
فروغی بسطامی:
دوش به خواب دیده‌ام روی ندیده تو را
وز مژه آب داده‌ام باغ نچیده تو را
تیر و کمان عشق را هر که ندیده، گو ببین
پشت خمیده مرا، قد کشیده تو را
مسیح کاشانی:
آنقدر بار ندامت به وجودم جمع است
که اگر پایم از این پیچ و خم آید بیرون
لنگ لنگان درِ دروازه هستی گیرم
نگذارم که کسی از عدم آید بیرون
━━━━━━━━━━━━━━